Je kind als mantelzorger

Je kind gilt, is druk en trekt alle aandacht. 24/7 sta je klaar om ervoor te zorgen dat het rustig in huis blijft. Alles doe je om er maar voor te zorgen dat je kind met ASS of ADHD rustig blijft en jullie met het gehele gezin zo normaal mogelijk kunnen leven. Het kost zoveel energie. Je bent moe en bent al met het laatste restje van je reservebatterij bezig. Met andere woorden, je bent op.

De ene hulpverlener is de deur voor je kind nog niet uit, of de volgende staat alweer te trappelen om jullie verder te helpen. Planningen worden gemaakt die duidelijk en helder zijn zodat dit niet een reden kan zijn voor een bom die afgaat waardoor jouw kind de komende tijd niet te handelen is. Want afwijken van de structuur of simpelweg een afspraak met je kind vergeten… Het zorgt er keer op keer voor dat de sfeer in huis dagenlang te snijden is. Duidelijkheid en structuur is nou eenmaal één van de dingen waardoor jullie nog redelijk kunnen functioneren als gezin.

En terwijl je denkt dat alles langzaamaan met de hulp onder controle is besef je dat er meer in huis is veranderd dan alleen jij en je kind die zoveel aandacht vraagt. Kleine hints worden ineens meer zichtbaar. Wanneer je aan het koken bent of gewoon met zijn allen aan tafel zit. Er is iets, maar je kunt er nog niet echt de vinger op leggen. Met alle structuren gaat het toch beter? Je kind explodeert niet meer om de haverklap. En toch. Je voelt het gewoon. Het knaagt. Iets is veranderd en het is niet goed. Ineens merk je het op. Terwijl jij al je pijlen gericht had op je zorgenkind is ook je andere kind zich anders gaan gedragen.

“Je had je dochter gewoon niet meer in de picture.”

Je dochter lijkt wel een kopie van jou geworden. Bemoederen over je zorgenkind in de hoop dat die rustig blijft en jou oppeppen en je een knuffel geven als het jou even allemaal teveel is geworden. Dit klopt niet. Ze is van kind ineens mantelzorger geworden. Hoe lang al? De schaamte dat je het niet gezien hebt. Je hebt haar over het hoofd gezien. Jouw pijlen waren zo gericht op het onschadelijk maken van al die bommen als ware explosieve opruimingsdienst dat jij je dochter gewoon niet meer in de picture had. Want die had toch geen extra aandacht nodig? Het ging toch goed met haar?

Hoe kan dit zijn gebeurd? Je bent er altijd voor je kinderen en nu blijkt dat dit al maanden aan de gang is en je hebt het niet opgemerkt. Tranen prikken van achter je ogen. Hoe heb ik dit niet kunnen zien dat zij zich steeds meer terugtrok? Hoe heb ik gemist dat zij steeds degene was die me opbeurde en ervoor zorgde dat ik verder kan? Hoe!!! Maar het maar niet uit hoe. Het enige wat telt is dat zij ook gezien wordt.   

“1 op de 4 kinderen in Nederland is mantelzorger.”

Zowel privé als in mijn praktijk hoor ik nog zo vaak dat jonge mantelzorgers niet bestaan. Kinderen nemen toch niet het huishouden op zich, halen niet alle boodschappen en brengen toch niet steeds het kommetje soep wanneer er iemand ziek is. Kinderen zijn gewoon kinderen en die hoeven al die zorgen niet te dragen. Daar zijn volwassenen voor. Toch komt dit bij 1 op de 4 kinderen in Nederland voor. Zij zijn mantelzorger omdat binnen het gezin iemand is die meer zorg nodig heeft. Bijvoorbeeld omdat een ouder ernstig ziek is of omdat er iemand in het huishouden is die meer zorg nodig heeft vanwege een aandoening. Ditzelfde geldt dus ook wanneer iemand binnen het gezin (vermoedelijk) ASS, autisme of AD(H)D heeft.

Als een kind mantelzorger is zijn de gedragingen van het kind vaak totaal anders. Het duurt meestal wel even voor de signalen duidelijk worden. Tenzij een kind natuurlijk hard schreeuwt of ander ongewenst gedrag vertoont. Want dan krijgt het wel de aandacht. Kennen we het niet allemaal dat degene die het hardst roept de meeste aandacht krijgt? Dan wordt je opgemerkt en wel gehoord.

“Signalen die kunnen wijzen op overbelasting van je kind.”

Maar niet elk kind reageert door schreeuwen en roepen. Het kind dat minder gezien wordt kan ook ander gedrag gaan vertonen. Gedrag dat lang niet altijd gelijk zichtbaar is. Het gaat geleidelijk. Hoe jij ook je best doet als ouder niks te laten merken, jouw kind voelt feilloos aan hoe jij je voelt. Of jij overbelast bent of er even doorheen zit. Je net even die schouder nodig hebt om tegenaan te leunen.

Hier is een lijst van dingen en gedragingen die kunnen wijzen op een (dreigende) overbelasting van je kind:

• Agressie
• Opstandig gedrag zoals niet luisteren, eisen stellen, discussies aangaan
• Jaloezie tav kind dat veel aandacht nodig heeft of naar andere kinderen toe
• Pesten van andere kinderen
• Gevoelens van schuld en schaamte
• Weinig eigenwaarde/zelfvertrouwen
• Concentratieproblemen
• Apathisch gedrag
• Teruggetrokken gedrag
• Lichamelijke klachten zoals bijvoorbeeld hoofdpijn en buikpijn.
• Lichamelijke klachten die lang blijven aanhouden of worden ingezet om aandacht te krijgen.
• Eetproblemen zoals boulimia of anorexia
• Vermoeidheid en weinig energie hebben.
• Slaapproblemen zoals moeilijk inslapen of doorslapen. Maar ook nachtmerries, slaapwandelen of zelfs bedplassen.
• Regressie, ofwel het terug in de tijd stappen in eerdere levensfases van je kind waarbij je kind kan gaan praten met een kleine kinderstem, zindelijkheidsproblemen terug kunnen komen, ze weer gaan duimzuigen of bijvoorbeeld snelle stemmingswisselingen vertonen zoals van een peuter.
• Parentificatie, ofwel de rol van de ouder op zich nemen. Dit kan zich uiten in het verantwoordelijk voelen of het bemoeien met de opvoeding. Zorgen maken over de ouders, over het zorgenkind of mogelijke andere kinderen in het gezin waarbij het lijkt alsof zij de ouder zijn. Het zogenoemde bemoederen over de gezinsleden.
• Teveel verantwoordelijkheden op zich nemen. Ze gaan voor iedereen zorgen en vragen zelf geen hulp als ze dat nodig hebben om anderen niet ook tot last te zijn. Ze willen ervoor zorgen dat niemand zich zorgen om hun hoeven te maken waardoor ze niet praten als ze zelf ergens mee zitten. Ze lossen zelf hun problemen op om de ouders te ontlasten die het al zwaar hebben. Ook lichamelijke klachten houden ze achter.

Signalen die ook nog kunnen voorkomen vanaf ongeveer 12 jaar en ouder:

• Ze zorgen slecht voor zichzelf. Dit kan zowel qua eten en drinken zijn, maar ook een slechte hygiëne en kleding niet verzorgen.
• Ze ervaren problemen in het opbouwen en behouden van relaties en contacten.
• Ze trekken zich terug in hun eigen wereld. Ze kunnen daarbij helemaal opgaan in bijvoorbeeld social media of games om niet in de gewone wereld te hoeven zijn.
• Het onvoldoende ontwikkelen van de eigen identiteit. Hierdoor kunnen ze moeilijk hun eigen grenzen bewaken, vinden ze het lastig voor zichzelf te kiezen en ook opkomen.
• Meiden lopen meer risico om in de handen te vallen van loverboys terwijl jongens juist eerder over de grenzen van de ander heen kunnen gaan.
• Ze hebben grote belangstelling voor genotsmiddelen of gebruiken dit zelfs. Ze gaan al vroeg experimenteren en zijn extra verslavingsgevoelig.
• Ze zetten zich af tegen de situatie thuis en ontvluchten dit. Ze verbreken de contacten en snijden de banden met familie door. 
• Ze hebben een verhoogd risico op psychische problemen zoals een depressie en ook angst- en eetstoornissen.
• Depressieve gevoelens en/of angsten. Dit kan zelfs uiten in het niet meer willen leven en suïcide gedachten en zelfs pogingen doen tot suïcide.

“Wat kun je doen als je vermoed dat je kind mantelzorger is?”

Ga het gesprek aan met je kind en benoemen wat je ziet. Maak kenbaar dat jij je zorgen maakt over je kind en ook er voor hem of haar bent. Vaak wuiven ze de zorgen weg of vinden ze het allemaal niet nodig. Maar ga in gesprek over wat je kind nodig heeft. Wat die graag wil of zou willen doen. Bekijk al dan niet samen welke stappen jullie gaan ondernemen. 

Wanneer je vermoed dat je kind mantelzorger is kun je contact opnemen met de huisarts om je zorgen te bespreken. Zij kan je verwijzen naar de POH-GGZ of diverse instanties die kinderen en jongeren begeleiden die mantelzorger zijn. Dit kan zowel bij instanties zijn als bij vrijwilligersorganisaties.

Neem contact op met de hulpverleners van je zorgenkind. Ook die weten vaak wel waar je terecht kunt of ze bieden zelf bijeenkomsten en lotgenotencontacten voor brusjes van een zorgenkind.

Bespreek je zorgen op school met de leerkracht, mentor of intern begeleider van je kind. Ligt hun in over de situatie thuis en welke zorgen jij je maakt. Zij kunnen dan je kind in de gaten houden en zo nodig ook gesprekken met een intern begeleider of vertrouwenspersoon op school regelen waar je kind mee kan praten.

Regel respijtzorg zodat je ook weer tijd hebt voor je mantelzorger of schakel iemand in je omgeving in waar je zorgenkind kan logeren. Zo kun je ook qualitytime met je kind maken.

Zoek een maatje voor je kind waarmee het leuke dingen kan doen of gewoon even de hart kan luchten. Dit kan natuurlijk ook een familielid of andere bekende zijn die ze vertrouwt.

Zoek professionele hulp voor je kind zodat ook die gezien wordt. Hierbij is het wel van belang dat ze weten hoe ze om moeten gaan met kinderen die mantelzorger zijn.

Voor meer tips en ervaringen, volg me op www.facebook.com/regieopkoers, www.linkedin.com/in/ericakoers en www.instagram.com/regie_op_koers of lees mijn andere blogs op www.regieopkoers.nl/blog/